Του Παντελή Προμπονά
Πριν από λίγο καιρό το Υπουργείο Πολιτισμού ανακοίνωσε επιχορηγήσεις σε 107 ερευνητικές προτάσεις μεταξύ των οποίων μια αφορούσε σε πρόταση της Εταιρίας Μελέτης του Πολιτισμού των Βλάχων. Η εν λόγω επιστημονική Εταιρία κατέθεσε πρόταση με τίτλο: «Δημιουργία ψηφιακής βάσης δεδομένων μνημείων του λόγου των Ελλήνων Βλάχων» η οποία αρχικά εγκρίθηκε και μάλιστα αξιολογήθηκε στις πρώτες θέσεις μεταξύ των 107 προτάσεων που πήραν την έγκριση της χρηματοδότησης. Η πρόταση αξιολογήθηκε από 4 καθηγητές πανεπιστημίου και δύο στελέχη του υπουργείου Πολιτισμού και με την απόφαση (332212/13-07-2021) της υπουργού, Λίνας Μενδώνη, ανακοινώθηκε ότι θα «ενισχυθεί οικονομικά με ποσόν 19.400 ευρώ.
Η σχετική απόφαση ανάφερε πως η πρόταση α) συμβάλλει με τρόπο συστηματικό στην ανάδειξη του πλουραλιστικού χαρακτήρα της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς της Ελλάδας μέσα από την ανάδειξη των προφορικών παραδόσεων των Ελλήνων Βλάχων, β) αναδεικνύει μια συμμετοχική αντίληψη για τον σχεδιασμό και την υλοποίηση δράσεων για τη διαφύλαξη της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς, και γ) υποστηρίζεται από ομάδα ειδικών επιστημόνων». Ξαφνικά, ο επικεφαλής ερευνητής στις 24/9/2021 ενημερώθηκε με ηλεκτρονικό μήνυμα από το υπουργείο Πολιτισμού, ότι «σύμφωνα με την “ορθή επανάληψη” (ημ. 20-9-2021) της Υπουργικής Απόφασης υπ’ αρ.: 332212/13-7-2021, “δεν εγκρίνεται η επιχορήγηση της δράσης…”».
Ο πρόεδρος της επιστημονικής αυτής Εταιρίας και Καθηγητής Κοινωνικής Λαογραφίας στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, Βασίλης Νιτσιάκος μετά την απόφαση ανέφερε πως: «Μόνο με όρους σκοτεινών διαδρομών μπορεί να ερμηνευτεί. Είμαι σε θέση να γνωρίζω τι ακριβώς έχει συμβεί, αλλά αυτά είναι ζητήματα που αφορούν τις μυστικές υπηρεσίες του κράτους. Αν (αυτό) είναι κράτος. Αυτές οι μυστικές υπηρεσίες συνεργάζονται με πολύ συγκεκριμένους ανθρώπους οι οποίοι εκφράζουν μια “πατριωτική” αλητεία κι είναι κρίμα για τη Δημοκρατία μας […] διότι έχουν παραβεί, πέρα από τους κανόνες της χρηστής διοίκησης, και τους κανόνες της UNESCO […]. Είναι θέμα που αφορά τον πυρήνα της δημοκρατίας και ελεύθερης λειτουργίας της επιστήμης και επιστημόνων». Και διευκρίνισε: «σύμφωνα με δική μας πληροφόρηση υπήρξε παρέμβαση από την ΕΥΠ και συγκεκριμένους παρακρατικούς κύκλους. Εστάλη απόρρητο mail στο ΥΠΠΟ από την ΕΥΠ, το οποίο έλεγε ότι δεν πρέπει να εγκριθεί η πρόταση διότι η Εταιρία αυτή είναι ύποπτη για αντεθνική δράση».
Αξίζει όμως να σταθούμε στο ποια θεωρείται από τους «πολέμιους» της αντεθνική δράση στο συγκεκριμένο ζήτημα: η πλουραλιστική κατανόηση και προσέγγιση του πολιτισμού των εθνοτικών ομάδων (ethnic groups) που αποτέλεσαν μέρη του εθνικού κορμού από τη συγκρότηση του ελληνικού εθνικού κράτους και έπειτα. Το «έγκλημα» των επιστημόνων αυτών είναι ότι θέλουν να συγκροτήσουν ένα αρχείο μνημείων του λόγου των Βλάχων, που σημαίνει την συστηματική καταγραφή μορφών γραπτής και προφορικής παράδοσης. Κατά την ιδεολογία των χωροφυλάκων του πατριωτισμού το έθνος οφείλει να έχει μια γλώσσα, μια θρησκεία και ένα πολιτισμό. Συνεπώς, η ετερογλωσσία εθνοπολιτισμικών ομάδων που κατοικούν τη σημερινή ελληνική επικράτεια για αιώνες, ομάδων που μετείχαν στο ελληνικό εθνικό Κίνημα και την επανάσταση του, ομάδων που έδωσαν ευεργέτες με τα ονόματα των οποίων βαφτίσαμε τους δρόμους και τις πλατείες μας αποτελεί εθνικό κίνδυνο το 2021. Βεβαίως κατά τον 20ο αιώνα δεν αντιμετωπίστηκε μόνο η βλαχική με καχυποψία, τα πρωτεία έχει η σλαβομακεδόνικη και άλλες γλώσσες ή ιδιόλεκτοι και άλλες γλώσσες ή γλωσσικά ιδιώματα όπως τα καραμανλήδικα των Καππαδοκών.
Και που συνίσταται ο κίνδυνος; Μήπως μελοντικά με βάση την συγκρότηση ενός αφηγήματος που τονίζει την πολιτισμική διαφορά ανακύψουν μειονοτικά ζητήματα. Μήπως δηλαδή οι έλληνες βλάχοι διεκδικήσουν την πολιτική αναγνώριση τους ως μειονότητα. Τέτοιο ζήτημα δε τίθεται βεβαίως πρωτίστως γιατί τέτοιες φωνές είναι γενικώς περιθωριακές αλλά και διότι η δημιουργία μειονοτικών ομάδων σε ένα εθνικό κράτος αποτελεί μια σύνθετη και μακροχρόνια διαδικασία που ιστορικά προκύπτει από τον αποκλεισμό, την ύπαρξη ανταγωνιστικών προς την εθνική ταυτοτήτων αλλά και το αίτημα για ορατότητα και ισονομία εντός μιας πλειονοτικής συνθήκης. Υπό αυτό το πρίσμα αυτή η επιχειρηματολογία δεν μπορεί να σταθεί πουθενά αλλού πλην συνωμοσιολογικών κύκλων που «βγάζουν το ψωμί τους» από την κινδυνολογία.
Οι ίδιοι άνθρωποι βέβαια ωφελιμιστικά δε θα είχαν κανένα πρόβλημα για λόγους «εθνικού συμφέροντος» στη περίπτωση της μουσουλμανικής μειονότητας της Θράκης να τονίσουν την «πονηριά» του Βενιζέλου και τη πληθυντική αναφοράτης Συνθήκης της Λωζάνης σε μειονότητες και προφανώς ενώ δε θα έχαναν την ευκαιρία να τονίσουν την ετερότητα των Πομάκων μουσουλμάνων και την ανάγκη διάσωσης της γλώσσας τους γιατί εκεί η αποδοχή της ετερότητας σημαίνει και τον διεμβολισμό αφομοιωτικών πολιτικών της ταυτότητας από την μεριά του Τουρκικού εθνικισμού. Άλλωστε αυτοί συγκροτούν μια πολιτικά χρήσιμη κατηγορία εντός μιας αναγνωρισμένης μειονότητας.
Κανείς μας δεν πέφτει από τα σύννεφα με τις σημαίνουσες προσβασιμότητες εθνικιστικών κύκλων ακόμα και στη κυβέρνηση, αυτό όμως που προκαλεί εντύπωση είναι η ευκολία με την οποία επιβάλλουν την άποψη τους και αναγκάζουν ένα Υπουργείο -χωρίς να προσπαθήσει καν να δικαιολογηθεί- να αλλάζει «στο ορθό» την απόφαση του για ένα και μόνο πρόγραμμα. Το «εθνικά επικίνδυνο». Και αυτό γιατί παραγνωρίζει μια σειρά δεσμεύσεις της χώρας για τη προστασία της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς, των λιγότερο ομιλούμενων γλωσσών, του πολιτισμικού πλουραλισμού στα πλαίσια συμφωνιών με την Ευρωπαϊκή Ένωση και τον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών. Εάν το θέμα αυτό καταλήξει να συζητηθεί σε αυτά τα επίπεδα πολύ φοβάμαι πως η χώρα θα αντιμετωπίσει δυσμενείς κρίσεις όχι μόνο για το περιεχόμενο της απόφασης αλλά και τον στοιχειώδη σεβασμό της στις ακαδημαϊκές ελευθερίες.
Πέρα όμως από το θεσμικό επίπεδο η απόφαση αυτή θα έχει αντίκτυπο στην επιχειρηματολογία όσων ακόμη βλέπουν «βλαχικό ζήτημα» στα Βαλκάνια, γιατί θα τους εφοδιάσει με μια ακόμα ιστορία δίωξης την οποία δε θα έχουν κανένα πρόβλημα να προσεταιριστούν για να ανακυκλώσουν το ιδεολογικό τους σχήμα. Και το ακροατήριο αυτών των κύκλων δεν βρίσκεται σε ειδικούς επιστήμονες ή οργανισμούς που υπηρετούν την ειρήνη και τη συνύπαρξη αλλά σε χώρους που παίζουν τοξικά παιχνίδια με τη συνείδηση και τον αυτοπροσδιορισμό των ανθρώπων. Σε κάθε χώρα με το δικό τους τρόπο πάντα με τα ίδια μπανάλ εργαλεία.
