Η διάσημη Ιρλανδή συγγραφέας Έντνα Ο’ Μπράιαν έφυγε από τη ζωή σε ηλικία 93 ετών. Ελάχιστοι άνθρωποι τράβηξαν περισσότερο κουπί από την Έντνα Ο’ Μπράιαν, ιδιαίτερα τις δεκαετίες του ’60 και του ’70
Κείμενο: Κωστής Καλογρούλης
Είναι δύσκολο να το φανταστεί κάποιος τώρα, αλλά μέχρι τη δεκαετία του 1980 η Ιρλανδία ήταν η πιο οπισθοδρομική και υποβαθμισμένη χώρα στη δυτική (και όχι μόνο) Ευρώπη. Τότε δεν υπήρχε ακόμα το φαινόμενο του «Ιρλανδικού Τίγρη», δεν υπήρχε ανάπτυξη και ευημερία. Όμως το βαθύτερο πρόβλημα δεν ήταν το οικονομικό αλλά το πολιτισμικό (αν και αυτά τα δύο πάντα θα σχετίζονται).
Η Ιρλανδία ήταν ίσως η πιο συντηρητική κοινωνία στην Ευρώπη, κάτι που λέει πολλά αν σκεφτούμε ότι μιλάμε για την εποχή, όπου οι δικτατορίες Φράνκο και Σαλαζάρ σε Ισπανία και Πορτογαλία ήταν ακόμη πανίσχυρες. Στην Ιρλανδία επικρατούσε ένα σχεδόν de facto θεοκρατικό σύστημα με την Καθολική Εκκλησία και τους διάφορους θεσμούς της να ασκούν κυριαρχική επιρροή σε κάθε έκφανση της κοινωνίας. Ο μετασχηματισμός της ιρλανδικής κοινωνίας, του συστήματος αξιών της, επιτεύχθηκε εν μέρει και χάρη σε ορισμένους ανθρώπους που ποτέ δεν κουράστηκαν να μένουν όρθιοι σε βασικές αρχές.
Ελάχιστοι άνθρωποι λοιπόν τράβηξαν περισσότερο κουπί από την Έντνα Ο’ Μπράιαν (1930-2024), ιδιαίτερα τις δεκαετίες του ’60 και του ’70. Η Ο’ Μπράιαν μεγάλωσε, ωρίμασε και άρχισε να γράφει μέσα σε αυτό το παγιωμένο σύστημα αντιλήψεων και δεν δίστασε με το καλημέρα να θέσει τους προβληματισμούς της σύγχρονης γυναίκας με θάρρος και αναζωογονητική φρεσκάδα.
Το πρώτο της μυθιστόρημα δημιούργησε πάταγο: το περίφημο Country Girls (στα ελληνικά τα Κορίτσια από την Επαρχία), ήταν ένα έξοχο μυθιστόρημα που αποτελούσε τον πρώτο τόμο μίας τριλογίας και είχε ως επίκεντρο τη ζωή και τα δύσκολα διλήμματα δύο φιλενάδων από το οικοτροφείο υπό τη διεύθυνση καλογραιών, μέχρι τα πρώτα τους βήματα στο Δουβλίνο ως ανεξάρτητες γυναίκες. Το αποτέλεσμα; Το βιβλίο απαγορεύτηκε στην Ιρλανδία, καθώς και τα επόμενα έξι (!) της Ο’ Μπράιαν. Αναλογιστείτε το για μια στιγμή. Απαγορεύσεις βιβλίων είχαμε συνηθίσει σε ολοκληρωτικά καθεστώτα. Εδώ έχουμε να κάνουμε με μία δημοκρατία της δυτικής Ευρώπης.
Δεν νομίζω ότι έχω διαβάσει συγγραφέα που αποτυπώνει πιο πειστικά την περιπλοκότητα της σύγχρονης γυναίκας. Από το ζήτημα της ανεξαρτησίας, οικονομικής και πολιτικής, το δικαίωμα στην καριέρα, τις σεξουαλικές επιλογές, το δικαίωμα στον γάμο αλλά και το διαζύγιο, την εγκυμοσύνη και την έκτρωση, ουσιαστικά τα πάντα που αφορούν την αξιοπρεπή ύπαρξη μιας γυναίκας. Όμως περισσότερο από όλα την άρνηση μίας γυναίκας να ετεροκαθορίζεται ούτε σε σχέση με τους άντρες ούτε και σε σχέση με τις νόρμες ενός συστήματος του οποίου όλοι, άντρες και γυναίκες, αποτελούσαν τμήμα.
Όμως η Ο’ Μπράιαν δεν έγραφε για εξιδανικευμένους χαρακτήρες ούτε για μάρτυρες. Δεν την ενδιέφεραν πρωταγωνίστριες που ήταν ακτιβίστριες του φεμινισμού, ούτε την ένοιαζαν οι αγιογραφίες. Ούτε βεβαίως και αντιπαθούσε τους άνδρες. Στο Country Girls για παράδειγμα οι ίδιες οι καλόγριες αποτελούν τον μακρύ βραχίονα μιας δομής καταπίεσης. Το σκάνδαλο που προκάλεσε η Ο’ Μπράιαν στην ιρλανδική κοινωνία εδραζόταν στο ότι είχε δημιουργήσει χαρακτήρες που ήθελαν απλώς να ζήσουν και να γευτούν όλα όσα παρείχε η ζωή, γυναίκες που είχαν δικαίωμα στο όνειρο αλλά και στο λάθος.
Ενώ η φήμη της Ο’ Μπράιαν απλωνόταν, έπρεπε να περάσουν αρκετά χρόνια μέχρι επιτέλους να γίνει δεκτή από τους ίδιους τους επίσημους θεσμούς του ιρλανδικού κράτους και επιτέλους αναγνωρίστηκε η τεράστια προσφορά της στην ιρλανδική λογοτεχνία με τον πιο επίσημο τρόπο το 2006 με το μετάλλιο Ulysses και το 2015 με την απονομή της ανώτατης διάκρισης από τον Πρόεδρο της δημοκρατίας. Έστω και με καθυστέρηση, η Ο’ Μπράιαν πήρε και επίσημα τη θέση που της άξιζε στην ίδια της τη χώρα, όταν είχε αποκτήσει καθολική αναγνώριση στον ευρύτερο αγγλόφωνο κόσμο ήδη πριν από πολλές δεκαετίες. Πάνω από όλα όμως, η Έντνα Ο’ Μπράιαν θα παραμείνει στην συλλογική μνήμη ως μία εξαιρετική συγγραφέας.
Πηγή: elculture.gr
