Του Πάνου Σκοτινιώτη
Λίγα χρόνια πριν, με αφορμή και τη συμπλήρωση 30 χρόνων από την πτώση του Τείχους, είχε ανοίξει μεγάλη συζήτηση σε όλο τον κόσμο. Τότε, πάνω στην ευφορία του ιστορικού αυτού γεγονότος, κυριαρχούσε η αντίληψη ότι το τέλος του Ψυχρού πολέμου σήμαινε και το τέλος κάθε ιδεολογικού πολέμου. Το αφήγημα ήταν ότι φιλελεύθερη δημοκρατία είναι το μοναδικό μοντέλο διακυβέρνησης σε έναν ασφαλή κόσμο και η επικράτηση της θα ήταν οριστική και αμετάκλητη. Τώρα ξέρουμε ότι επρόκειτο για αυταπάτη.
Ο Αμερικανός δημοσιογράφος Τζον Φέφερ, στο βιβλίο του «Aftershock», αναφέρεται σε έρευνα που έκανε στην Ανατολική Γερμανία αμέσως μετά την πτώση του Τείχους, την οποία επανέλαβε στα ίδια μέρη 25 χρόνια μετά. Και καταλήγει στο συμπέρασμα πως «αν για τη γενιά του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου στην Ανατολική Ευρώπη ο κομμουνισμός ήταν ο θεός που απέτυχε, για τη σημερινή γενιά στην περιοχή ο θεός που απέτυχε είναι ο φιλελευθερισμός».
Ο νέος μεταδιπολικός κόσμος που αναδύθηκε μετά το 1989, η αχαλίνωτη παγκοσμιοποίηση της οικονομίας χωρίς, αντίστοιχα, παγκοσμιοποίηση της δημοκρατίας και της πολιτικής, οι χαώδεις οικονομικές και κοινωνικές ανισότητες, η έντονη κοινωνική ανασφάλεια, η αλυσίδα της «πολυκρίσης» (κλιματική, δημο-γραφική, χρηματοπιστωτική, χρέους, μεταναστευτική, υγειονομική, πολεμική, πολιτική, οικονομική, ενεργειακή κ.ο.κ.) ευνόησαν διεθνώς την εμφάνιση ή την ισχυροποίηση σχηματισμών με εθνικιστικό, ξενοφοβικό και αντιμεταναστευτικό λόγο και κοινό χαρακτηριστικό την αμφισβήτηση της φιλελεύθερης δημοκρατίας. Το βλέπουμε στη Γερμανία, με τα ανησυχητικά ποσοστά που συγκεντρώνει στα ανατολικογερμανικά κρατίδια η νεοναζιστική Εναλλακτική για την Γερμανία (AfD). Το βλέπουμε στην Ιταλία, με την επικράτηση της Μελόνι και του Σαλβίνι ‒ μάλιστα, όπως γράφει Die Welt, η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν θα εμπιστευτεί θέση εκτελεστικού αντιπροέδρου, αρμόδιου για την Οικονομία, στον υποψήφιο της άκρας δεξιάς που προτάθηκε από την Τζόρτζια Μελόνι, Ραφαέλε Φίτ. Στη Γαλλία, όπου μπορεί μεν να αποτράπηκε το ενδεχόμενο η ακροδεξιά Εθνική Συσπείρωση της Λεπέν και του Μπαρντελά να κατακτήσει την πλειοψηφία στη γαλλική Εθνοσυνέλευση, αυτό ωστόσο δεν αναιρεί την εκλογική άνοδο που είχε και το γεγονός ότι διατηρεί ανοιχτή την προοπτική να πρωταγωνιστήσει στις προεδρικές εκλογές του 2027 ‒ ιδίως αν ο Μακρόν συνεχίσει να παρακάμπτει προκλητικά το πρόσφατο εκλογικό αποτέλεσμα. Ακόμη και στη Μεγάλη Βρετανία, για να μείνω στις τέσσερες ισχυρότερες χώρες της Ευρώπης, επικράτησαν μεν οι Εργατικοί, τα μεγαλύτερα ωστόσο κέρδη είχε το ακροδεξιό Reform UK, του Φάρατζ, που έφτασε στο 14,3%. Όσο για τις ΗΠΑ, τυχόν δεύτερη νίκη του Τραμπ, σύμφωνα με τον Πολ Κρούγκμαν, «θα γυρίσει τον κόσμο στον 19ο αιώνα». Την ίδια ώρα στην ευρύτερη περιοχή μας και σε μεγάλο τμήμα της υφηλίου συμβαίνουν πράματα και θάματα, που οι περισσότεροι, στις μέρες της ευφορίας μετά το 1989, πίστευαν πως δεν θα ξανασυμβούν ποτέ.
Ας ανασκουμπωθούμε, λοιπόν, πριν είναι αργά. Η εποχή απαιτεί τολμηρές, προοδευτικές πολιτικές και προγραμματικές απαντήσεις σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο ‒ απαντήσεις πέρα από αναχρονιστικά στερεότυπα, όπως η περίφημη σύγκλιση στο Κέντρο, ή ότι δεν «υπάρχει Αριστερά-Δεξιά», ή ότι κάθε πολιτική που νοιάζεται για τις κοινωνικές ανάγκες και τις αγωνίες των «απλών ανθρώπων» είναι λαϊκισμός.
