Η κλιματική κρίση θέτει σε κίνδυνο πάνω από 300.000 παιδιά στην Ελλάδα

Η Ελλάδα βρίσκεται στην πρώτη γραμμή της κλιματικής κρίσης. Πώς επηρεάζεται η υγεία και η ευημερία των παιδιών; Θα φορτώσουμε στις πλάτες τους έναν κόσμο απελπιστικά βαρύ; Τι αποκαλύπτει έρευνα της Unicef

Ο Μόρνος στερεύει και τα βυθισμένα σπίτια αναδύονται από το χωριό Κάλλιο. Η λιμνοθάλασσα του Καλοχωρίου μετατράπηκε σε στέπα. Την περίοδο μεταξύ Μαΐου-Σεπτεμβρίου 2024, τουλάχιστον 25 δήμοι της χώρας κήρυξαν κατάσταση έκτακτης ανάγκης, λόγω της παρατεταμένης ξηρασίας και των υψηλών θερμοκρασιών, επιβάλλοντας μέτρα όπως η περιοδική διακοπή της υδροδότησης – πληρώνοντας εν μέρει και το τίμημα του υπερτουρισμού.

Φέτος, όπως και πέρσι, η Ελλάδα «ζεματίστηκε» από έναν καύσωνα διαρκείας. Ο Ιούνιος και ο Ιούλιος ήταν οι θερμότεροι μήνες που έχουν καταγραφεί ποτέ. Σχεδόν 100.000 στρέμματα έγιναν στάχτη μόνο στη Βορειοανατολική Αττική, ενώ η περσινή πυρκαγιά στον Έβρο ήταν η μεγαλύτερη που καταγράφηκε ποτέ από το 2000 στην Ευρώπη, καταστρέφοντας 900.000 στρέμματα. Η κακοκαιρία Daniel άφησε πίσω της νεκρούς και συντρίμμια, ενώ κατέστρεψε το 15% της ετήσιας γεωργικής παραγωγής της Ελλάδας.

Όλα αυτά συμβαίνουν στη χώρα μας, την ώρα που στον υπόλοιπο κόσμο δίνουν μάχη με τις καταστροφικές συνέπειες της κλιματικής κρίσης: Ο τυφώνας «Helene» ήταν από τους πιο καταστροφικούς τυφώνες στις ΗΠΑ μετά τον τυφώνα «Katrina». Η έρημος Σαχάρα -όταν δεν πρασινίζει– βλέπουμε να πλημμυρίζει. Η καταιγίδα Μπόρις προκάλεσε τεράστιες καταστροφές σε Τσεχία, Πολωνία και Κάτω Αυστρία. Στην Ελβετία οι παγετώνες συρρικνώνονται. Στην Ινδία η θερμοκρασία ξεπέρασε τους 50 βαθμούς τον Μάιο, προκαλώντας 25.000 περιστατικά θερμοπληξίας και πάνω από 50 θανάτους. Τα ποτάμια στη Βραζιλία συρρικνώνονται δραματικά. Το εκρηκτικό κοκτέιλ της κλιματικής κρίσης είναι εδώ.

H Ελλάδα στην πρώτη γραμμή της κλιματικής κρίσης

Οι επιστήμονες συμφωνούν ότι η Ευρώπη είναι η ήπειρος που θερμαίνεται πιο γρήγορα στον κόσμο, με τις θερμοκρασίες να αυξάνονται περίπου με διπλάσιο ρυθμό από τον παγκόσμιο μέσο όρο.

Είναι χαρακτηριστικό ότι σύμφωνα με το European State of the Climate 2023 (ESOTC 2023) της υπηρεσίας Copernicus, από το 2020 έχουν καταγραφεί τα τρία θερμότερα έτη στην Ευρώπη και τα δέκα θερμότερα από το 2007, ενώ το 2023 ήταν το θερμότερο έτος των τελευταίων 30 ετών και το τρίτο ξηρότερο έτος από το 1991.

Πηγή: Unicef

Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις των ειδικών, είναι σχεδόν βέβαιο ότι το 2024 θα καταρρίψει όλα τα προηγούμενα ρεκόρ, καθώς ακόμη και ο περασμένος Σεπτέμβριος ήταν ο δεύτερος θερμότερος που καταγράφηκε μετά το 2023.

Η Ελλάδα βρίσκεται στην πρώτη γραμμή της κλιματικής κρίσης στην Ευρώπη καθώς είναι γνωστό ότι -ειδικά το καλοκαίρι- η αύξηση της θερμοκρασίας είναι πιο έντονη στην κεντρική και νοτιοανατολική Ευρώπη, και γύρω από τη Μεσόγειο. Τον Αύγουστο του 2024, οι θερμοκρασίες στη Μεσόγειο ήταν οι μεγαλύτερες που έχουν καταγραφεί ποτέ (28,5 °C Κελσίου), με 2,5 °C πάνω από τη μέση θερμοκρασία της περιόδου 1991-2020.

Κινδυνεύουν 300.000 παιδιά στην Ελλάδα

Τι συνέπειες έχουν όλα αυτά στη νέα γενιά, στα παιδιά, αλλά και σε εκείνα που θα χτυπήσουν στο μέλλον την πόρτα του πλανήτη μας; Θα τους φορτώσουμε στις πλάτες τους έναν κόσμο απελπιστικά βαρύ;

Αυτό επιχειρεί να απαντήσει η νέα έκθεση της Unicef και του Ελληνικού Ιδρύματος Ευρωπαϊκής & Εξωτερικής Πολιτικής με θέμα την κλιματική κρίση και τις επιπτώσεις της στην ευημερία των παιδιών στην Ελλάδα. Η έκθεση αποτελεί ακόμα ένα «καμπανάκι» που προστίθεται σε εκείνα που μέχρι σήμερα δεν έχουν ακουστεί.

Με βάση την ανάλυση των δεδομένων, εκτιμάται ότι 307.763 παιδιά διατρέχουν υψηλό κίνδυνο να πληγούν από τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στην Ελλάδα, με την Πελοπόννησο, τη Θεσσαλία και τη Δυτική Ελλάδα να είναι οι τρεις Περιφέρειες της Ελλάδας με τον υψηλότερο κίνδυνο καταστροφών.

Πηγή: Unicef

«Η κλιματική κρίση είναι κρίση των δικαιωμάτων των παιδιών» αναφέρει η έκθεση, σημειώνοντας ότι όσο αυξάνονται οι καταστροφές σε αριθμό και σοβαρότητα σε όλο τον κόσμο «τα παιδιά και οι νέοι σε αρκετές χώρες αλλά και στην Ελλάδα επωμίζονται τα μεγαλύτερα βάρη που μπορεί να διαρκέσει μια ολόκληρη ζωή. Συχνά επηρεάζονται πρώτα και πιο σοβαρά από την κρίση στην εκπαίδευση, τα μέσα διαβίωσης, την υγεία τους και την ευημερία τους».

Δυστυχώς, όπως επισημαίνεται στην έκθεση, το υφιστάμενο εθνικό πολιτικό και κανονιστικό πλαίσιο για την προσαρμογή στην κλιματική κρίση στερείται συγκεκριμένων μέτρων και προβλέψεων που έχουν διαμορφωθεί από και για τα παιδιά.

Μοιάζει υπερβολή; Ας αναλογιστούμε πώς οι επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης επηρεάζουν την υγεία των παιδιών. Ας σκεφτούμε ότι η εμφάνιση των πυρκαγιών μπορεί να εκθέσει τα παιδιά σε αναπνευστικές παθήσεις, όπως το άσθμα λόγω της κακής ποιότητας του αέρα από τα καμένα δάση, καθώς και από την καταστροφή της βιοποικιλότητας και την εξαθλίωση του περιβάλλοντος. Ας σκεφτούμε πόσα παιδιά εκτίθενται κάθε καλοκαίρι σε υψηλές θερμοκρασίες.

Πηγή: Unicef

Ας σκεφτούμε πώς οι πλημμύρες μπορούν να διαταράξουν την αλιεία, το νερό, και τη γεωργία, οδηγώντας σε υποσιτισμό λόγω της έλλειψης βασικών διατροφικών πηγών (πχ. ψάρια, λαχανικά) αλλά και να συμβάλλουν στην αύξηση των τροφιμογενών ασθενειών, όπως η γαστρεντερίτιδα, επηρεάζοντας αρνητικά την υγεία των παιδιών, όπως παρατηρήθηκε στην περιοχή της Θεσσαλίας εξαιτίας της κακοκαιρίας Daniel.

Ανοχύρωτα σχολεία

Ας σκεφτούμε, επίσης, πόσες φορές διαταράσσεται η εκπαιδευτική διαδικασία εξαιτίας των ακραίων καιρικών φαινομένων. Πόσα παιδιά δεν πήγαν σχολείο στη Θεσσαλία μετά τις πλημμύρες, πόσα αναγκάστηκαν να αλλάξουν σπίτι και να πάνε σε νέο σχολικό περιβάλλον.

Σύμφωνα με την έκθεση, το 70% των μαθητών που συμμετείχαν στη δημοσκόπηση του U-Report ανέφεραν ότι δεν μπόρεσαν να παρακολουθήσουν τα μαθήματά τους σύμφωνα με το πρόγραμμα, λόγω δυσμενών καιρικών συνθηκών κατά τη διάρκεια του τελευταίου έτους.

Από την ανάλυση των αποτελεσμάτων για κάθε περιοχή, το υψηλότερο ποσοστό, περίπου 80-90%, παρατηρήθηκε στη Θεσσαλία, τα Ιόνια Νησιά, τη Νότια Αιγαίο, την Κεντρική Ελλάδα, την Πελοπόννησο και τη Δυτική Ελλάδα.

Οι εκπαιδευτικοί και οι μαθητές που συμμετείχαν στην έρευνα υπογράμμισαν την ανεπάρκεια των σχολικών υποδομών αναφορικά με την ανταπόκριση σε περιστατικά που σχετίζονται με το κλίμα στις περιοχές τους.

Συγκεκριμένα, η συντριπτική πλειοψηφία των εκπαιδευτικών (80%) δήλωσε ότι τα σχολεία στα οποία εργάζονται (ή έχουν εργαστεί στο παρελθόν) είναι ανεπαρκώς εξοπλισμένα για την αντιμετώπιση ακραίων καιρικών φαινομένων. Σε πολλές περιπτώσεις τα σχολεία κρίθηκαν ανεπαρκή στην αντιμετώπιση των συνεπειών της κλιματικής κρίσης – με αποτέλεσμα τα παιδιά να μην μπορούν να φοιτήσουν – επηρεάζοντας τελικά την πρόσβασή τους στην εκπαίδευση.

Οι ίδιοι οι μαθητές εξέφρασαν ανησυχίες σχετικά με τον αντίκτυπο των ακραίων καιρικών συνθηκών στην ετοιμότητα του σχολείου, λόγω της κλιματικής κρίσης. Τόνισαν ότι οι ανεπαρκείς σχολικές υποδομές, σε συνδυασμό με τα ακραία καιρικά φαινόμενα, επηρεάζουν διάφορες πτυχές της σχολικής ζωής, συμπεριλαμβανομένων των διαλειμμάτων, των μαθημάτων και των εορτασμών στο τέλος της χρονιάς.

Για παράδειγμα, η ακραία ζέστη ή οι έντονες βροχοπτώσεις καθιστούν τα υπαίθρια διαλείμματα μεταξύ των μαθημάτων αδύνατα και κατά καιρούς διαταράσσουν τη δυνατότητα παρακολούθησης των μαθημάτων.

Επιπλέον, τα ζητήματα που παρατηρήθηκαν, κατά κύριο λόγο, περιλάμβαναν περιορισμένους ή ανύπαρκτους χώρους πρασίνου στα σχολικούς χώρους, περιορισμένη χρήση πετρελαίου θέρμανσης κατά τη διάρκεια του χειμώνα και απουσία θερμαντικών σωμάτων/κλιματιστικών σε ορισμένες/όλες τις αίθουσες διδασκαλίας.

Άλλες αναφορές αφορούσαν, για παράδειγμα, τις πλημμύρες και τις πυρκαγιές, οι οποίες είχαν δυσμενείς επιπτώσεις στην υγεία των παιδιών, οδηγώντας σε αύξηση των κρουσμάτων γαστρεντερίτιδας και επιδείνωση των χρόνιων αναπνευστικών παθήσεών τους, αντίστοιχα.

Τα στοιχεία δείχνουν επίσης ότι η κλιματική κρίση όχι μόνο διαταράσσει την καθημερινή σχολική ρουτίνα των παιδιών, όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, αλλά θα μπορούσε επίσης να είναι ένας πιθανός στρεσογόνος παράγοντας που επηρεάζει την ψυχική τους ευημερία.

H εμπειρική έρευνα που απορρέει από το U-REPORT και τις συζητήσεις σε ομάδες εστίασης με τη συμμετοχή παιδιών και εκπαιδευτικών στην Αττική και τη Θεσσαλία παρέχει περαιτέρω στοιχεία για την ευαισθησία των παιδιών στις περιβαλλοντικές καταστροφές και αναδεικνύει την ανεπάρκεια των σημερινών εθνικών πρωτοβουλιών για τη διασφάλιση των δικαιωμάτων και της ευημερίας τους.

Η ανάγκη για ολοκληρωμένα και χωρίς αποκλεισμούς μέτρα πολιτικής και στρατηγικής για τον μετριασμό των επιπτώσεων της κλιματικής κρίσης στα παιδιά στην Ελλάδα είναι επιτακτική, τονίζεται στην έκθεση.

Όπως αναφέρει: «Παρόλο που έχει αυξηθεί το ενδιαφέρον και η πολιτική βούληση στην Ελλάδα και την Ευρωπαϊκή Ένωση και έχουν γίνει σημαντικά βήματα για τη δημιουργία αποτελεσματικών και λειτουργικών πλαισίων γύρω από τη Βιώσιμη Ανάπτυξη, τον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής, την προστασία της βιοποικιλότητας, την καταπολέμηση της ερημοποίησης, την αντιμετώπιση της περιβαλλοντικής ρύπανσης και τη διαχείριση των υδάτων, είναι εξαιρετικά σημαντικό να δοθεί εξίσου μεγάλη προτεραιότητα στα μέτρα προσαρμογής στην κλιματική κρίση με επίκεντρο το παιδί, ώστε να διασφαλιστούν τα πιο ευάλωτα μέλη της κοινωνίας.

Η συντονισμένη δράση είναι ζωτικής σημασίας για να εξασφαλιστεί ότι τα παιδιά δεν θα περιθωριοποιηθούν στη συζήτηση γύρω από την προσαρμογή στην κλιματική κρίση και τον μετριασμό των κινδύνων» αναφέρει η έκθεση της Unicef, υπογραμμίζοντας την ανάγκη ενσωμάτωσης «παιδοκεντρικών στρατηγικών στις πολιτικές για το κλίμα για να να ανοίξει ο δρόμος για μια πιο βιώσιμη και δίκαιη μέλλον για την επόμενη γενιά».

pride.gr