Το συνδυασμένο κλιματικό φαινόμενο καύσωνας – ξηρασία μετατρέπεται σε βασικό χαρακτηριστικό του κλίματος στην Ελλάδα και παράλληλα, σε σύμμαχο των δασικών πυρκαγιών, σε μια χώρα η οποία χαρακτηρίζεται ως hot spot της κλιματικής κρίσης και είναι ήδη αντιμέτωπη με τις εμφανείς επιπτώσεις της, όπως η λειψυδρία, οι ακραίες βροχοπτώσεις και η ακραία ζέστη.
Σε αυτό το συμπέρασμα καταλήγει πρόσφατη μελέτη της ομάδας του καθηγητή στον Τομέα Φυσικής Περιβάλλοντος του ΕΚΠΑ και μέλους της Επιστημονικής Επιτροπής της Ευρωπαϊκής Ενωσης για την Κλιματική Αλλαγή, Κωνσταντίνου Καρτάλη. Οι ερευνητές ανέλυσαν κλιματικά δεδομένα σε βάθος 50 ετών για να εξετάσουν τους λόγους που οι δασικές πυρκαγιές γίνονται ολοένα και πιο επιθετικές και δυσκολότερα διαχειρίσιμες τα τελευταία χρόνια. Ως μελέτη περίπτωσης, η ομάδα επέλεξε την Αττική, λόγω των μεγάλων δασικών πυρκαγιών των τελευταίων ετών, που έχουν οδηγήσει σε σημαντική απώλεια δασικών εκτάσεων.
«Οι επιπτώσεις ενός συνδυασμένου φαινομένου (compound event) όπως καύσωνας-ξηρασία είναι εντονότερες, καθώς δεν αθροίζονται απλώς οι επιπτώσεις των δύο επιμέρους φαινομένων που το συγκροτούν, αλλά οι επιπτώσεις του ενός ενισχύουν αυτές του άλλου, ενώ συνήθως διαμορφώνονται κύκλοι ανατροφοδότησης που επεκτείνουν τη χρονική διάρκεια του συνδυασμένου φαινομένου» εξηγεί στην «Κ» ο ερευνητής του ΕΚΠΑ Κώστας Φιλιππόπουλος.
Εκρηξη ημερών με καύσωνα και ξηρασία
Τα αποτελέσματα της μελέτης αναδεικνύουν τα χαρακτηριστικά που παίρνουν οι δασικές πυρκαγιές στη χώρα μας εξαιτίας του συνδυασμού καυσώνων και ξηρασίας. Το διάστημα 2001-2023, στη νοτιοανατολική Μεσόγειο, σημειώνεται έκρηξη, σε σύγκριση με το διάστημα 1974-2000, στον αριθμό των ημερών κατά τις οποίες καταγράφονται συνδυασμένα κλιματικά φαινόμενα ξηρασίας και καύσωνα. Ειδικότερα, στην Αθήνα οι δύσκολες αυτές ημέρες υπερτριπλασιάστηκαν, από 45 σε 152.
Αξίζει να σημειωθεί επίσης το πώς διαμορφώθηκαν στην Αττική οι μήνες με συνθήκες ήπιας έως ακραίας ξηρασίας: από 3 το 2018, σε 6 για τρία συνεχόμενα έτη (2020, 2021, 2022) και σε 9 το 2023 και το 2024. Μια άλλη σημαντική παρατήρηση της μελέτης είναι ότι, από την περίοδο 1971-2000 στην περίοδο 1991-2020 τα όρια των ακραίων θερμοκρασιών έχουν αυξηθεί σημαντικά. Για παράδειγμα, στην Αθήνα το όριο ήταν 37 βαθμοί Κελσίου κατά την πρώτη περίοδο, ενώ στην επόμενη περίοδο ανήλθε στους 38,2 βαθμούς Κελσίου.
Οπως σημειώνει η ερευνήτρια του ΕΚΠΑ, Αθηνά Ζαζάνη: «Συνολικά, το διάστημα 1971-2023, ο αριθμός των ημερών με καύσωνα και ξηρασία είναι μεγαλύτερος στην ανατολική Κρήτη, τη νότια και δυτική Πελοπόννησο, την Αττική, τη Θεσσαλία και την Κεντρική Μακεδονία, με τις δύο τελευταίες περιφέρειες να σημειώνουν τις υψηλότερες τιμές».
Παράλληλα, από την εκτίμηση που πραγματοποιήθηκε για την κλιματική περίοδο 2031- 2060, προβλέπεται αύξηση των ημερών με καύσωνα και ξηρασία σε όλη τη χώρα, αν και οι μεγαλύτερες αυξήσεις αφορούν αυτή τη φορά, την ανατολική Στερεά Ελλάδα (Αττική, Βοιωτία, Φθιώτιδα), την Κρήτη και τα νησιά των Κυκλάδων.
Σημαντική αύξηση καμένων δασικών εκτάσεων
Οσον αφορά την κρίσιμη παράμετρο των βροχοπτώσεων, από την ανάλυση των στοιχείων για το διάστημα 2018-2024, οι επιστήμονες παρατήρησαν ότι τα έτη που η βροχόπτωση ξεπέρασε τα 350 mm στην Αττική για το διάστημα Σεπτέμβριος-Μάιος, δηλαδή πριν από το καλοκαίρι, και δεν καταγράφηκαν συνδυασμένα φαινόμενα καύσωνα και ξηρασίας, οι δασικές πυρκαγιές στην Αττική ήταν περιορισμένες σε έκταση.
Αντίθετα, τα έτη κατά τα οποία η βροχόπτωση ήταν κάτω από 280 mm και καταγράφηκαν ημέρες με συνδυασμένα φαινόμενα καύσωνα – ξηρασίας παρουσίασαν σημαντική αύξηση στην έκταση των καμένων δασικών εκτάσεων. Οι δασικές πυρκαγιές είναι δηλαδή πιο καταστροφικές ύστερα από περιόδους χαμηλής βροχόπτωσης και αυξημένο αριθμό συνδυασμένων φαινομένων καύσωνα και ξηρασίας.
Πρόκειται για τα έτη 2021, 2023 και 2024 κατά τα οποία η έκταση των καμμένων δασών και δασικών εκτάσεων ανήλθε σε 153.714 στρέμματα, 99.728 στρέμματα και 82.194 στρέμματα αντίστοιχα. Ουσιαστικά όταν η ξηρασία συνδυάζεται με καύσωνες, οι δασικές πυρκαγιές είναι περισσότερο επιθετικές και πιο δύσκολα κατασβέσιμες.
Συμπυκνώνοντας την ουσία της μελέτης ο κ. Καρτάλης υπογραμμίζει τα εξής: «Η εξέλιξη του συνδυασμένου φαινομένου καύσωνα – ξηρασίας σηματοδοτεί έναν “συναγερμό” για τα δάση και την προστασία τους. Κυρίως όμως υποδηλώνει την ανάγκη για αλλαγές στην πολιτική προστασία αλλά και στον εθνικό, περιφερειακό και αστικό σχεδιασμό (τουριστικός, αγροτικός, πολεοδομικός) καθώς αφορούν ένα κλίμα που δεν υπάρχει πλέον και πρέπει άμεσα να προσαρμοστούν στο κλίμα που διαμορφώνεται».
Πηγή: kathimerini.gr
