Ένα από τα σκοτεινότερα κεφάλαια στην Ελληνική Ιστορία είναι αυτό του δοσιλογισμού και στα Γενικά Αρχεία του Κράτους στη Μαγνησία φυλάσσονται σημαντικά αρχεία. Φιλοναζιστές και καθεστωτικοί αξιωματούχοι οδηγήθηκαν σε δίκη. Δικάζονταν ερήμην, για να δηλώσουν στα δικαστήρια όταν εκδικάζονταν οι εφέσεις πως απουσίαζαν από τις πρωτόδικες συνεδριάσεις που οδηγούσαν στις καταδίκες τους γιατί ήταν στα βουνά για να προστατέψουν τη χώρα από τον κομμουνισμό…
Οι ένοπλοι δοσίλογοι, οι λογής ταγματασφαλίτες, επανεντάχθηκαν στις δυνάμεις του μεταπολεμικού καθεστώτος σχεδόν αμέσως, ώστε να «υπερασπίσουν» την κοινωνία με αφορμή τα Δεκεμβριανά του 1944.
Σήμερα τα gegonota.news φιλοξενούν φωτογραφικό υλικό από τις δίκες των δοσίλογων από τα αρχεία των ΓΑΚ και η προϊσταμένη των Γενικών Αρχείων του Κράτους κ. Αννίτα Πρασσά μας μιλά για την σκληρότερη εποχή του 20ου αιώνα.
Tα gegonota.news παρουσιάζουν φωτογραφικό υλικό από τον παράνομο τύπο (αντιστασιακές εφημερίδες, σπάνιες από τη συλλογή του αείμνηστου Μήτσου Ρήγα), τα πρακτικά των Επιτροπών που συστάθηκαν στη δεκαετία του ‘ 80 για την αναγνώριση των αγωνιστών της εθνικής αντίστασης 1941-44 (που αναδεικνύουν το μεγαλείο των αγωνιστών της Αντίστασης), δικαστικές αποφάσεις αποζημιώσεων για θύματα Ναζισμού, πρακτικά και αποφάσεις του Ειδικού Δικαστηρίου Δoσιλόγων Βόλου, που αποτυπώνουν τη συμπεριφορά και το προφίλ των συνεργατών των Κατοχικών δυνάμεων. Ηταν περισσότερο Γερμανοί από τους Γερμανούς έλεγαν τα θύματα και οι μάρτυρες. Επίσης, ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το φωτογραφικό υλικό από αγοραπωλησίες ακινήτων, από ομήρους στρατοπέδων, αλλά και τον πολιτισμό στη διάρκεια της Κατοχής κ.λπ. Ο κόσμος πέθαινε από ασιτία και το πιστοποιούσαν τα αρχεία του Αχιλλοπούλειου Νοσοκομείου Βόλου.
Επίσης έχει συγκεντρωθεί ένα σώμα προφορικών μαρτυριών που έχει εμπλουτίσει τις πηγές και έχει φωτίσει και προσεγγίσει αυτή τη δεκαετία πολύπλευρα και πολυφωνικά.
Η 28η Οκτωβρίου 1940 εγκαινιάζει μία τραυματική δεκαετία του 20ού αιώνα.
Όταν κηρύχτηκε ο πόλεμος τον Οκτώβριο του 40, η Ελλάδα, βίωνε τη μεταξική δικτατορία που είχε επιβληθεί 4 χρόνια πριν, στις 4 Αυγούστου 1936, με τις γνωστές συνέπειες.
Φασιστικά καθεστώτα επικρατούσαν και στις δύο χώρες που προκάλεσαν τον πόλεμο, τη Γερμανία του Χίτλερ και την Ιταλία του Μουσολίνι.
Στα 4 χρόνια που διήρκεσε η Κατοχή, η Ελλάδα υπέστη πολλές ανθρώπινες συνέπειες και υλικές καταστροφές και οι επιπτώσεις τους είναι ζωντανές ακόμη και σήμερα στη συλλογική, αλλά και ατομική μνήμη.
Είναι μία περίοδος με πολλά τραυματικά γεγονότα, όπως ο δοσιλογισμός, ο διωγμός των Εβραίων. Αλλά παράλληλα αναδείχθηκαν οι ψυχικές δυνάμεις, οι αντοχές, η αντίσταση του αγωνιζόμενου λαού.
Τα τελευταία χρόνια, η δεκαετία του 40 (όχι μόνο η περίοδος της Κατοχής) παρουσιάζει όλο και μεγαλύτερο ενδιαφέρον για την ιστορική έρευνα και η ακαδημαϊκή ιστορία δίνει μεγάλη βαρύτητα στη μελέτη της εποχής αυτής.
Αναμφίβολα, χρειάζονται οι αντίστοιχες ιστορικές πηγές για την επαναπροσέγγιση αυτής της δεκαετίας, που προσφέρουν την απαραίτητη τεκμηρίωση για να εμπλουτίσουμε το διάλογο, να εντοπίσουμε και να συμπληρώσουμε τις γνώσεις μας, να διερευνήσουμε ακόμη και δυσδιάκριτες πτυχές αυτής της ιδιαίτερα δύσκολης και τραυματικής δεκαετίας, αναφέρει η κ. Πρασσά.
Από την πλευρά τους τα Γενικά Αρχεία του Κράτους της Μαγνησίας, ο κρατικός αρχειακός φορέας για το νομό, ως Εργαστήριο Ιστορικής Έρευνας, ανταποκρινόμενα στις απαιτήσεις της έρευνας, έχουν εμπλουτίσει σε μεγάλο βαθμό τις αρχειακές συλλογές που φωτίζουν πολλές πλευρές αυτής της δεκαετίας. Και τις φωτεινές, αλλά και τις σκοτεινές πλευρές.
Το σπάνιο υλικό σε φωτογραφίες:
7 Ιουλίου 1944. Η κεντρική πλατεία των Κάτω Λεχωνίων βάφεται με αίμα. Από τα κλωνάρια μιας μεγάλης μουριάς, κρέμονται τα άψυχα κορμιά τριών γυναικών. Οι τρεις γενναίες Λεχωνίτισσες, κορυφαίες μορφές του θεσσαλικού αντάρτικου αγώνα, είχαν προδοθεί από συμπατριώτες τους. Λουκία Τοπάλη, Σοφίκα Τοπάλη και Φιλίτσα Καλαβρού.
Φωτογραφικό υλικό από τις άδειες που έδιναν οι Ιταλοί για την είσοδο των εργαζομένων στο εργοστάσιο Γκλαβάνη
Η διακοπή των μαθημάτων για την κήρυξη του πολέμου
Δελτίο Ταυτότητας Ομήρου
Θάνατο από ασιτία πιστοποιεί το Αχιλλοπούλειο
Οι αντιστασιακές εφημερίδες του Βόλου
Στη διασταύρωση των οδών Γ. Καρτάλη (τότε Γαλλίας) 53 με Μεταμορφώσεως για πρώτη φορά το ΄42 άρχισε να λειτουργεί το παράνομο τυπογραφείο του ΕΑΜ Βόλου, στο οποίο εκδίδεται η εφημερίδα με το όνομα “ΕΑΜ” . Την άνοιξη του ΄44 το τυπογραφείο μεταφέρεται στη Σουρβιά του χωριού Κερασιά.
Στις 21 Απριλίου 1941, μετά από συνεχείς βομβαρδισμούς, έγινε η κατάληψη της Βόλου. Από κει κι έπειτα ακολούθησαν η πείνα, τα συσσίτια, η μαύρη αγορά και η λογοκρισία.
Η γνωστή ως Κίτρινη Αποθήκη χρησιμοποιήθηκε από τους Γερμανούς ως κρατητήριο και τόπος βασανιστηρίων, ενώ εκτελέσεις γίνονταν και σε δημόσιους χώρους, πολύ συχνά στη σημερινή πλατεία Ελευθερίας.
Παράλληλα, στο Βόλο λειτουργούν ακόμη 2 κολαστήρια:
Οι Φυλακές Αλεξάνδρας (στη συμβολή των οδών Αλεξάνδρας με Σπυρίδη) και οι Φυλακές Ιωσαφάτ (στη γωνία Παγασών και Παπαδιαμάντη) .
Οι Φυλακές Αλεξάνδρας
Οι Γερμανικές αποζημιώσεις στα δικαστήρια του Βόλου
Στις 18 Μαρτίου 1960 υπογράφηκε η «Σύμβασις μεταξύ του Βασιλείου της Ελλάδος και της Γερμανικής Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας περί παροχών υπέρ Ελλήνων υπηκόων θιγέντων υπό εθνικοσοσιαλιστικών μέτρων διώξεως». Η ΟΔΓ θα κατέβαλλε το ποσό των 115 εκατ. μάρκων «υπέρ των υπό εθνικοσοσιαλιστικών μέτρων διώξεως διά λόγους φυλής, θρησκείας ή κοσμοθεωρίας θιγέντων Ελλήνων υπηκόων». Η διανομή των χρημάτων πραγματοποιήθηκε σύμφωνα με τις διατάξεις του Ν.Δ. 4178/1961, το οποίο, εκτός των άλλων, καθόριζε και το ύψος της αποζημίωσης που αντιστοιχούσε σε κάθε κατηγορία θυμάτων. Το ανώτατο ποσό αποζημίωσης που μπορούσε να επιδικαστεί ανερχόταν στις 70.000 δρχ. Τα θύματα κλήθηκαν να υποβάλουν αιτήσεις στα κατά τόπους πρωτοδικεία, τα οποία είχαν καταστεί αρμόδια για την απονομή των αποζημιώσεων. Τα 115 εκατ. μοιράστηκαν σε 96.876 δικαιούχους.
Ήταν 23 Αυγούστου 1982 όταν η Βουλή αναγνώρισε με την ψήφιση του νόμου 1285/82 την Εθνική Αντίσταση κατά των δυνάμεων του Άξονα την περίοδο του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.
Το μέχρι τότε νομοθετικό πλαίσιο, αποτελούσαν νόμοι της μεταπολεμικής περιόδου, με κύριο χαρακτηριστικό τον αποκλεισμό από το χαρακτηρισμό του αγωνιστή της Εθνικής Αντίστασης, όσων συμμετείχαν σε οργανώσεις που ακολούθως βρέθηκαν στην πλευρά των ηττημένων του εμφυλίου πολέμου. Στο ντοκουμέντο θύμα της ναζιστικής κατοχής που φυλακίστηκε και μεταφέρθηκε στο Νταχάου, ζητά να του αναγνωριστεί η δράση του.
