Το “Underground” είναι βασισμένo στο διήγημα “Underground”, της Νάγιας Κουτρουμάνη, από τη συλλογή «Τριαντάφυλλα με Μπακαλιάρο» και τις Εκδόσεις Ιωλκός. Αυτό που ξεκίνησε ως διήγημα πήρε ζωή και επιλέχθηκε από το κορυφαίο παγκοσμίως φεστιβάλ κινουμένων σχεδίων του Annecy για την ευρωπαϊκή του πρεμιέρα τον Ιούνιο 2024, διαγωνιζόμενo στη θεματική κατηγορία Perspectives ενώ η ασιατική του πρεμιέρα θα πραγματοποιηθεί στο Τόκιο, λίγες μέρες αργότερα στο πλαίσιο του φεστιβάλ ταινιών Shorts-Shorts.
Ήταν πολύ ευχάριστα τα νέα και σκέφτηκα να επικοινωνήσω με τον Γιάννη Χριστοφόρου για να μου πει λίγα λόγια γι’ αυτό το “Underground”:
Tελευταία φορά σε είδα τον Σεπτέμβριο στη Σύρο στο speed dating του Agora στο Animasyros. Κράταγες ένα τάπερ που είχε μέσα ένα σκουλήκι, τι έγινε έκτοτε με αυτό το σκουλήκι.
Τελικά δεν με σύστησες ποτέ σ’ αυτό το σκουλήκι, απλά άνοιξες το τάπερ να μου το δείξεις για να με πείσεις ότι δεν είχες μέσα παστίτσιο, αλλά τι είναι αυτό; Έχει όνομα;
Ουσιαστικά είναι ο κακός της ιστορίας, είναι αυτός που πάει να κάνει κακό, έχει αυτή την αποστολή. Δεν έχει όνομα, είναι το σκουλήκι.
Τον Σεπτέμβριο το “Underground” ήταν ήδη έτοιμο ή στα τελειώματα;
Τότε που είχαμε συναντηθεί αρχίζαμε να κάνουμε τον σχεδιασμό του ήχου. Η εικόνα είχε τελειώσει και πιάναμε αυτό που λέμε sound design, το οποίο μας πήρε μαζί με την τελική μίξη δύο μήνες.
Και πόσο καιρό πήρε το stop-motion;
Τα γυρίσματα με τα puppets που φτιάχτηκαν ειδικά για την ταινία στην Πολωνία, κράτησαν οκτώ εβδομάδες.
Είναι πολύ εκνευριστικό να κάνεις stop-motion; Αυτό που πρέπει να κουνάω λίγο το puppet να κάνω κλικ μετά να το ξανακουνάω, ένα εκατοστό πάλι κλικ, μετά ξανά και ξανά, δεν είναι λίγο σπαζοκεφαλιά;
Πιστεύω το stop-motion είναι είδος ψυχοθεραπείας για τους animators. Η ησυχία, το κλικ και η επόμενη κίνηση, δηλαδή ένα πράγμα σαν σπείρα μέσα στον χρόνο, μέσα στο κενό. Για έναν stop-motion animator δεν είναι καθόλου εκνευριστικό, πιστεύω ότι είναι χαρά. Είναι η απόλυτη ταύτιση στο να δώσει ρεαλιστική κίνηση στο puppet και αυτό αυτομάτως μηδενίζει κάθε έννοια του χρόνου. Αυτή είναι η ουσία stop-motion μέσα σε μια πρόταση και νομίζω ότι την περιέγραψα σωστά. Είναι και πάθος, είναι κίνηση, πολλές φορές στο stop-motion αναπαράγουμε οι ίδιοι την κίνηση που θα δώσουμε στο puppet για να τη νιώσουμε και μετά εφαρμόζουμε την κίνηση στο puppet.
Εντωμεταξύ είναι και λίγο ένα παιχνίδι που το έχουμε κάνει όλα τα παιδιά. Όταν ήμασταν μικρά περνάμε τις φιγούρες και τις κουνάμε.
Πιστεύω πως όλοι το κάναμε, είτε με Lego είτε με Barbie είτε με λούτρινα.
Ήτανε μέσα θέλω να πω στους παιδικούς μας πειραματισμούς, ακόμα και όσοι είχαμε βιντεοκάμερα να δοκιμάσουμε να κάνουμε stop-motion κάποια στιγμή στη ζωή μας. Τέτοιο παιδί ήσουν και συ;
Εγώ όχι. Στο επάγγελμα της κινηματογραφίας υπάρχει ο διαχωρισμός του ψηφιακού και του ας το πούμε αναλογικού φιλμ. Εγώ όταν ήμουν πιτσιρίκι δεν είχα τη δυνατότητα που έχουμε σήμερα με μια web cam ή ένα κινητό ή κάτι αντίστοιχο, να αναπαράξω και να δώσω ζωή σε μια φιγούρα. Όταν μεγάλωνα δεν υπήρχε η τεχνολογία που υπάρχει σήμερα: κινητά τηλέφωνα, tablet κτλ, όπου μπορείς πάρα πολύ εύκολα να πειραματιστείς με το stop-motion και να πάρεις κάπως μία αίσθηση και μία γεύση για να γίνεις παραμυθάς. Τότε υπήρχε το φιλμ.
Δύσκολη πίστα.
Ήτανε πολύ δύσκολη πίστα, με μία ας το πούμε αίσθηση stop-motion είχα πρώτοπειραματιστεί, όταν ήμουν στη σχολή. Ήταν κάτι το οποίο υπήρχε και μπορούσες να κάνεις κάποια πράγματα με objects, ίσα ίσα για να καταλάβεις πώς λειτουργεί το καρέ καρέ με μία κουρδιστή κάμερα Bolex. Αυτός ήταν ο πειραματισμός μου και αυτό έγινε πάρα πολλά χρόνια πίσω και μετά από πολλά πολλά χρόνια ως επαγγελματίας, μου δόθηκε μια ευκαιρία να κάνω ένα project με stop-motion, το οποίο ήμουνα πάρα πολύ διστακτικός, αλλά τελικά με έπεισα, με έπεισαν και έτσι μπήκε το μικρόβιο.
Κι έτσι μπήκε το σκουλήκι…
Μπήκε το σκουλήκι μέσα μου και μετά στη γη.
Εντωμεταξύ, είναι φοβερή και η αφίσα του Underground, μου αρέσει, γιατί δείχνει και πάνω και κάτω κι έχεις ετοιμάσει και τη γιαπωνέζικη βερσιόν.
Το animation, τα μάνγκα και όλα αυτά είναι αυτό που όντως κι εγώ κι εσύ ως παιδιά έχουμε παρακολουθήσει άπειρες ώρες. Ουσιαστικά ήθελα πάρα πολύ να προβληθεί η ταινία στην Ιαπωνία, στο Τόκιο δηλαδή, στο συγκεκριμένο φεστιβάλ και το θεώρησα έτσι ως φόρο τιμής αν περάσει η ταινία στην Ιαπωνία, να υπάρχει η βερσιόν της αφίσας στα ιαπωνικά, γιατί επηρεάστηκα πάρα πολύ από το ιαπωνικό animation.
Μου αρέσει πάρα πολύ, τώρα που τη χάζευα, έλεγα κοίτα πόσο ωραία κάθονται όλα και η γραμματοσειρά πώς δένει με τις ρίζες. Νιώθεις περήφανος, πέρα από συγκινημένος;
Κοίταξε, νιώθω περήφανος και για μένα αλλά και τους συνεργάτες, για τους συνεργάτες που στάθηκαν αυτά τα τρεισήμισι χρόνια, σχεδόν τέσσερα, πίσω από την ιδέα μέχρι και την αποπεράτωση, γιατί τόσο μας πήρε, για επτά λεπτά. Γι’ αυτά τα επτά λεπτά από την ιδέα, από το τηλέφωνο που έλαβα από την Νάγια Κουτρουμάνη που είχε το διήγημα, η οποία χαριτολογώντας με παίρνει τηλέφωνο και μου λέει «Γιάννη, να σου πω, ασχολείσαι με αυτά τα πράγματα, τα κουκλάκια που παίρνει ένα εκατομμύριο χρόνια να γίνουν;» Της λέω ναι, και μου λεει έχω μια ιστορία για σένα, αν σου αρέσει και όντως μου άρεσε. Μου άρεσε η ιστορία κι ήταν πάρα πολύ δύσκολη να ειπωθεί. Ήταν μια μεγάλη πρόκληση αυτή η ταινία, ας το πούμε φιλμικά, ας το πούμε δομικά – σεναριακά, επουδενί δεν έπρεπε να αποκαλύψω τον πρωταγωνιστή μου. Έπρεπε να τον κρατήσω στην αφάνεια, στο σκοτάδι και να τον αποκαλύψω την κατάλληλη στιγμή.
Αυτός ο Φ.
Ο Φ. είναι στα μαύρα σκοτάδια, είναι θαμμένος, δεν τον βλέπουμε μόνο τον ακούμε. Και η πρόκληση είναι πώς να κρατήσεις τον θεατή, όταν δεν βλέπεις αυτόν που σου μιλάει. Θα το δούμε στις αίθουσες, είμαι πολύ περίεργος να βρεθώ με κόσμο με θεατές τον Ιούνιο στο Annecy, να δω τις αντιδράσεις και πώς η ταινία θα λειτουργήσει και θα επικοινωνήσει στο κοινό. Είναι το βάπτισμα του πυρός για μένα και πιστέψτε με είναι κάτι πάρα πολύ όμορφο. Το έχω ζήσει κι άλλες φορές με άλλες δουλειές.
Δεν είναι η πρώτη σου δουλειά πάντως, αλλά σε αυτό για κάποιο λόγο έχεις επενδύσει παραπάνω υποθέτω μέσα σου.
Έχω επενδύσει, έχουμε επενδύσει όλοι. Γιατί όπως καταλαβαίνεις, οι ταινίες στην Ελλάδα είναι συλλογικό έργο, λόγω έλλειψης χρημάτων. Άρα για να συνδέσω αυτό που έλεγα πριν για τους συνεργάτες, είναι ότι χωρίς αυτούς η ταινία δεν θα γινόταν. Από τον Αλέξανδρο Λογοθέτη, τη Βαλέρια Χριστοδουλίδου, την Έλλη Χριστοφόρου, τη Μαρία Καρέτσου που δίνουν τις φωνές τους. Τους αδερφούς Αλαφούζους που είναι «κορυφές», από την animator Roos Mattaar, που ήρθε με πολύ λίγα λεφτά από την Αγγλία να κάνουμε την ταινία, από τον Θοδωρή Ρέγκλη που έγραψε την εξαιρετική πρωτότυπη μουσική, την Ιζαμπέλα Κωνσταντινίδου στο σενάριο, τον άλλο animator Χρήστο Παπανδρεόπουλο. Τον Γιώργο Κόκκαλη στη φωτογραφία, τον Γιώργο Γεωργίου στα σκηνικά και τον Jorgo Gjikopulli στα Vfx.
Είσαστε μεγάλη ομάδα, και έχεις και συμπαραγωγούς.
Έχουμε μεγάλη ομάδα και οι συμπαραγωγοί Zedem Media, Musou music group, Mellow studio, Bezier animation είναι αυτοί που πίστεψαν και επένδυσαν στην ταινία, γνωρίζοντας ότι δεν θα πάρουν τα χρήματά τους πίσω, απλώς πίστεψαν στην ταινία και την ιδέα.
Εκείνη η μέρα που συναντηθήκαμε, που ήσουν με το ταπεράκι και περίμενες να μιλήσεις με έναν διανομέα στο speed dating του AnimaSyros ήταν ωφέλιμο τελικά;
Κοίταξε, όλα αυτά είναι ωφέλιμα, γιατί υπάρχει ένα απόσταγμα, υπάρχει το επαγγελματικό απόσταγμα και το άλλο που θέλω να το ονομάσω: το ανθρώπινο. Αυτό που μου έμεινε και το κρατάω σαν ένα πολύ εύθραυστο αντικείμενο, είναι η ανθρώπινη επαφή. Γνώρισα ανθρώπους που μέχρι και σήμερα μιλάμε στον ίδιο χώρο, μιλάμε για μας πλέον, μιλάμε για τις ταινίες, μιλάμε για πράγματα που μας ταξιδεύουν και μας αρέσουν και όχι πάντα για τη δουλειά. Αυτό ήταν το κέρδος. Ότι βρήκα δυο τρεις ανθρώπους που κάλλιστα θα ξανακαθίσω μαζί τους να πω δυο πράγματα και να μοιραστούμε ένα ποτήρι κρασί και πολλές ιδέες, κι αν η ταινία είναι καλή, θα βρει τον δρόμο της.
Προς το παρόν το Underground έχει πάρει τον δρόμο του κι εσύ έχεις το διαβατήριο σου για Ιαπωνία έτοιμο.
Δεν μπορώ να πάω στην Ιαπωνία, διότι τρέχει παράλληλα με το Annecy και δυστυχώς κάνουν πρεμιέρα σχεδόν ταυτόχρονα τα δύο φεστιβάλ. Θα ήθελα πάρα πολύ να βρίσκομαι εκεί, αλλά τελικά θα μείνω στο Παρίσι.
Τουλάχιστον τους έστειλες μια ωραία αφίσα με σεβασμό κιόλας στη γλώσσα τους.
Και ο υποτιτλισμός έγινε από εμάς, ήρθε η συγγραφέας και κάτσαμε μαζί και το κάναμε γιατί το ήθελα. Παίζουν πολύ με ιδιωματισμούς εκεί και ασχοληθήκαμε με αυτούς ώστε να βγάλουμε τις έννοιες μέσα από τις σκηνές, δηλαδή μπήκα σε ένα άλλο παραμύθι, σε έναν πολύ ωραίο κόσμο και δώσαμε εμείς τη μετάφραση.
Πρόσεξες βλέπω και την τελευταία λεπτομέρεια και δεν το «ξεπέταξες».
Δεν μπορώ να το ξεπετάξω, με στήριξαν άνθρωποι. Πρόσεξε, έχει σημασία αυτό που σου λέω και το λέω τώρα για να το ακούσω κι εγώ και εσύ και όλοι. Δεν μπορείς να ξεπετάξεις κάτι από τη στιγμή που μέσα σε αυτά τα τέσσερα χρόνια, υπήρξε κόσμος που επένδυσε στην ιδέα, στην ταινία και σε σένα, θα ήταν άδικο.
Επενδύεις και ελπίζεις και σε κάποιο, ας μην το πούμε βραβείο, κάποια επιβράβευση παραπάνω.
Η κινηματογραφία είναι όπως η ζωή, είναι το ίδιο πράγμα δηλαδή, θα πέσεις πολλές φορές, θα απορριφθείς πάρα πολλές φορές. Σημασία έχει να σηκωθείς και να προσπαθήσεις ξανά.
Να βγεις από το Underground και να βρεθείς στην επιφάνεια,
Να ξαναδείς το φως, να πέσεις και να ξαναβλέπεις το φως… το ίδιο πράγμα. Έτσι είναι η ζωή, δεν διαφέρει η ζωή από την ίδια την κινηματογραφία, από τον κινηματογραφιστή. Θ’ απορριφθείς και όντως απορρίφθηκα από φεστιβάλ. Εντάξει, σε κάποια πέρασα, τα οποία είναι πολύ respected, σε κάποια όχι… έτσι είναι η ζωή.
Τώρα εγώ καλή επιτυχία θα σου ευχηθώ Γιάννη και πολλές μελλοντικά δημιουργικές ιδέες.
Σε ευχαριστώ πάρα πολύ.
«Η τελευταία φτυαριά βυθίζει το πλάνο στο σκοτάδι. Το “Underground”, μια ταινία stop-motion, που μοιάζει να μας μιλάει για τον θάνατο, όμως κάνει ακριβώς το αντίθετο». Αυτή είναι η φράση κλειδί που μου έδωσε ο Γιάννης Χριστοφόρου, δεν μένει παρά να κάνει την πρεμιέρα της στο εξωτερικό τον Ιούνιο και μετά στο πλαίσιο κάποιου φεστιβάλ της χώρας μας να την απολαύσουμε κι εμείς, γιατί είμαι πραγματικά περίεργος να δω τι κάνει αυτό μοχθηρό σκουλήκι, εκεί κάτω απ’ τη γη.
