Κοφτά, πλεκτά, δαντέλες, ατραντέδες, μεταξωτά, τσεβρέδες, μοτίφια! Εργόχειρα που δημιουργήθηκαν στο χώρο και στο χρόνο των χαμένων πατρίδων και κρύβουν μυστικά και δράματα, εκτίθενται στο Πνευματικό Κέντρο του Ιερού Ναού Ευαγγελίστριας με πρωτοβουλία των «Ιώνων». «Κομμάτια» μιας βασανισμένης ζωής που μπήκαν βιαστικά στις λιγοστές αποσκευές των ανθρώπων οι οποίοι εκδιώχθηκαν κακήν-κακώς από τις εστίες τους στην Ανατολική Θράκη, την Ανατολική Ρωμυλία και τη Μικρά Ασία, και στόλισαν τα καινούργια τους σπιτικά στις νέες πατρίδες. Πέρασαν από γενιά σε γενιά, καταχωνιάστηκαν με το πέρασμα του χρόνου σε ντουλάπια και συρτάρια, για να ξαναβγούν στο φως και να λάμψουν σαν «διαμάντια» μιας αλησμόνητης περιόδου.
Με αφορμή τα 100 χρόνια από τη Μικρασιατική Καταστροφή του 1922, η Πολιτιστική Εστία Μικρασιατών «Ίωνες», κατάφερε να συγκεντρώσει δεκάδες παραδοσιακά αυθεντικά εργόχειρα που έφεραν οι πρόσφυγες από τις ιδιαίτερες πατρίδες τους και άλλα που φτιάχτηκαν εδώ, στα προσφυγικά σπίτια, με «υλικά» της ψυχής και της παράδοσής του, όπως σχέδια, βελονιές και θύμησες.
Η γενική γραμματέας των «Ιώνων» και ερευνήτρια λαϊκού πολιτισμού κ. Αργυρώ Μάμαλη – Κοπάνου μας ξενάγησε στην έκθεση και αποκάλυψε στοιχεία της ιστορίας που κρύβουν ορισμένα από τα πιο σπάνια εκθέματα, όπως ένα αντρικό γιλέκο από το 1800, κεντημένο όλο στο χέρι.
Το έφερε μαζί της μια οικογένεια από το Ναΐπκιοϊ, ένα χωριό κοντά στην Πόλη, τον Οκτώβριο του 1922. Η οικογένεια εγκαταστάθηκε στη Θεσσαλονίκη και η εγγονή του άνδρα στον οποίο ανήκε το γιλέκο, παντρεύτηκε στον Βόλο, όπου διαμένει μέχρι σήμερα και είναι μέλος των «Ιώνων».
Όπως εξήγησε η κ. Μάμαλη, το συγκεκριμένο χωριό είχε δεχθεί σημαντικές επιρροές από την κοσμοπολίτικη Κωνσταντινούπολη, ακόμη και ευρωπαϊκές, αφού πριν ακόμη το 1922 οι Έλληνες της περιοχής είχαν αρχίσει να εγκαταλείπουν τον παραδοσιακό τρόπο ντυσίματος και να υιοθετούν τα ευρωπαϊκά πρότυπα, επιλέγοντας οι γυναίκες δαντέλες, μακριά φορέματα και λεπτά υφάσματα. Τις παραδοσιακές φορεσιές τις χρησιμοποιούσαν μόνο σε γιορτές και κάποιες ιδιαίτερες περιστάσεις. Ωστόσο, στα ενδότερα συνέχιζαν να ντύνονται παραδοασιακά.
Ξεχωριστό κομμάτι της έκθεσης αποτελεί, επίσης, ένα νυφικό από την Υοσγάτη, μια κωμόπολη στην Καππαδοκία, φτιαγμένο από αυθεντικό μετάξι. Η σηροτροφία ανθούσε ιδιαίτερα στην Ανατολική Θράκη, όπως το Μυριόφιτο, η Περίσταση, το Κούμπαο, το Πάνιδο. Το νυφικό ράφτηκε στην Υοσγάτη αλλά η νύφη που το φόρεσε ήταν μέλος της εύπορης οικογένειας Χρυσάφη από το Κούμπαο, το σπίτι της οποίας στέκει ακόμη αλώβητο στην κεντρική πλατεία του χωριού. Η κόρη Χρυσάφη παντρεύτηκε γιο της οικογένειας Μουταφίδη από την Υοσγάτη και όταν το ζευγάρι αναγκάστηκε να «ξεριζωθεί», πήρε μαζί με τα άλλα υπάρχοντα και το νυφικό, που κρεμάστηκε σε μια ντουλάπα προσφυγικού σπιτιού της Νέας Ιωνίας για να θυμίζει το ένδοξο παρελθόν.
Ενθύμιο εκείνου του παρελθόντος αποτελεί και το προικοσύμφωνο της οικογένειας Στεργίου από το Ναΐπκιοϊ. Σύμφωνα με την κ. Μάμαλη, εκείνη την εποχή και σε εκείνα τα μέρη, δεν υπήρχε περίπτωση να παντρευτεί μια κοπέλα χωρίς προικοσύμφωνο, το οποίο συντασσόταν παρουσία των γονιών και συγγενών από τις δυο οικογένειες, ενώ παρίσταντο επίσης, κάποιοι προύχοντες, ο δάσκαλος ή ο παπάς του χωριού. Στην έκθεση φιλοξενείται φωτοτυπία και όχι το πρωτότυπο έγγραφο του προικοσύμφωνου, στο οποίο καταγράφεται και το τελευταίο κουταλάκι που δόθηκε ως προίκα.
Τέλος, ανάμεσα στα άλλα εκθέματα, θα βρει κανείς κεντημένα μαξιλάρια με ημερομηνία 7 Δεκεμβρίου 1884 και τα αρχικά της νοικοκυράς, έναν αυθεντικό μποκτσά από το Ικόνιο, συλλογή από μωρουδιακά που κεντήθηκαν εδώ από γυναίκες της Μικράς Ασίας, ένα νυφικό του 1953 που έραψε η Λούλα Παναγιωτά σε σχέδιο της ιδιαίτερης πατρίδας της, κρεβατοστρώσεις, πλεκτές κουβέρτες, όλα φτιαγμένα με μεράκι που «μυρίζουν» προσφυγιά.
Η έκθεση «Δαντέλες και κεντίδια» θα φιλοξενηθεί στο Πνευματικό Κέντρο της Ευαγγελίστριας μέχρι τις 27 Μαρτίου.
Πόλυ Ντίκα
Φωτογραφίες Δημήτρης Χρυσόπουλος
