Στις 2 Μαρτίου του 1911 έγινε στο Βόλο λαϊκό συλλαλητήριο κατά της λειτουργίας του Παρθεναγωγείου. Την ίδια μέρα συγκλήθηκε το δημοτικό συμβούλιο το οποίο ύστερα από μια φορτισμένη συζήτηση έκανε δεκτή την πρόταση του δημοτικού συμβούλου Ν.Ζαρλή και αποφάσισε τη διακοπή λειτουργίας του σχολείου. Το κλείσιμο του Παρθεναγωγείου ακολούθησε η δικαστική δίωξη των υπευθύνων του σχολείου.
Από το έτος 1905 μέχρι το έτος 1908 το Εργατικό Κέντρο του Βόλου «γίνεται φυτώριο κοινωνικών και ταξικών ζυμώσεων» .
Οι κατηγορούμενοι και οι συνήγοροι στη δίκη των «αθεϊκών». Όρθιος αριστερά ο δημ. Σαράτσης και τρίτος από αριστερά ο αλ. Δελμούζος.
Σημειώνεται ότι στους πρωτοστατούντες διανοούμενους στη σοσιαλιστική κίνηση της πόλεως συμπεριλαμβάνονται και ο γιατρός Δημήτριος Σαράτσης, καθώς και ο Αλέξανδρος Δελμούζος, ιδρυτής του “Ανωτέρου Παρθεναγωγείου” του Βόλου και «πρωταγωνιστής» των λεγόμενων «Αθεϊκών» γεγονότων . Το έτος 1908, στη συνεδρίαση με αριθμό 5 της 29ης Σεπτεμβρίου, το Δημοτικό Συμβούλιο Παγασών (Βόλου) συζήτησε το θέμα του διορισμού διευθυντή στο Ανώτερο Παρθεναγωγείο της πόλεως. Ο γιατρός και δημοτικός σύμβουλος Δημήτριος Ι. Σαράτσης εισηγήθηκε τον διορισμό στην ανωτέρω θέση του Αλέξανδρου Δελμούζου (1880-1956). Ομιλητής στη συνεδρίαση ήταν και ο Περικλής Αποστολίδης (1845-1925). Η πρόταση του Δ. Σαράτση έγινε τελικώς αποδεκτή και ο μισθός του Δελμούζου ορίστηκε στις 350 δραχμές μηνιαίως . Στο Παρθεναγωγείο υποστηρίχθηκε η χρήση της δημοτικής γλώσσας, ενώ φαίνεται ότι καταργήθηκε η βαθμολογία και καταγραφή των απουσιών. Συζητήθηκε κατά τη διάρκεια των μαθημάτων η θεωρία του Δαρβίνου για την εξέλιξη των ειδών. Τα παραπάνω ήταν πρωτόγνωρα για την εποχή. Ένα γεγονός, της αρνήσεως της φιλολόγου του Παρθεναγωγείου Πηνελόπης Χρυσάκου να φιλήσει το χέρι του Μητροπολίτη Δημητριάδος Γερμανού Μαυρομάτη, έδωσε την αφορμή για αναταραχή, η οποία γενικεύθηκε. Ο αρνητής της δημοτικής γλώσσας και βουλευτής του Βόλου Μπουφίδης φέρνει το θέμα στη Βουλή, κατηγορώντας το εκπαιδευτικό πρόγραμμα του Παρθεναγωγείου, ενώ και η εφημερίδα “Κήρυκας” του Βόλου επετέθη στον Δελμούζο, αφήνοντας και υπονοούμενα για ερωτικές συνευρέσεις του τελευταίου με τις μαθήτριές του. Το θέμα έλαβε πανελλήνιες διαστάσεις.
Μετά την ένταση που δημιουργήθηκε η Πηνελόπη Χριστάκου, προκειμένου να μην αντιμετωπίσει προβλήματα το σχολείο, πρότεινε να παραιτηθεί αλλά ο Σαράτσης και ο Δελμούζος δε δέχτηκαν κάτι τέτοιο. Τα δημοσιεύματα κατά του Παρθεναγωγείου και των διδασκόντων σε αυτό όπως και οι κατηγορίες για αθεϊα, μασονισμό, μαλλιαρισμό και αντεθνική συμπεριφορά, κυρίως από τις γραμμές του Κήρυκα, συνεχίστηκαν και εντάθηκαν. Οι Τρεις Ιεράρχες εξέδωσαν, στις 18 Φεβρουαρίου, ψήφισμα διαμαρτυρίας προς τον λαό του Βόλου, στο οποίο κατήγγειλαν ότι διαστρεβλωνόταν η ελληνική γλώσσα και διδασκόταν η περιφρόνηση και η ασέβεια προς τον ιερόν ορθόδοξον κλήρον.
Στα λεγόμενα «αθεϊκά» γεγονότα συμπεριλαμβάνεται και η θυελλώδης συνεδρίαση του Δημοτικού Συμβουλίου Παγασών που αποφάσισε τελικώς την κατάργηση του Ανώτερου Παρθεναγωγείου Βόλου και την ανακοίνωση της καταργήσεως στον διευθυντή του Παρθεναγωγείου Αλέξανδρο Δελμούζο. Η συνεδρίαση είχε αριθμό 6 και έλαβε χώρα στις 2 Μαρτίου του 1911 με εισηγητή τον Απόστολο Κουτσαγγέλη (1871-1937). Ο δημοτικός σύμβουλος και ιατρός Δημήτριος Σαράτσης υποστήριξε θερμά τον Δελμούζο και το σχολείο του, αλλά η άποψή του μειοψήφησε . Ασκήθηκε δίωξη εναντίον του διευθυντή του παρθεναγωγείου Αλέξανδρου Δελμούζου, αλλά και εναντίον του Δημήτριου Σαράτση, με την κατηγορία της υποστηρίξεως του Δελμούζου στο έργο του στο Παρθεναγωγείο του Βόλου. Επίσης στο εδώλιο κάθισαν και άλλοι δημοτικιστές που είχαν υποστηρίξει το έργο του Παρθεναγωγείου. Μεταξύ των κατηγορουμένων ήταν και ο ποιητής Κώστας Βάρναλης, ο οποίος υπηρετούσε στην Αργαλαστή του Πηλίου ως δάσκαλος. Το 1914 όμως το Πενταμελές Εφετείο Ναυπλίου αθώωσε όλους τους κατηγορούμενους. Ο Δελμούζος εκλέχθηκε αργότερα Καθηγητής Παιδαγωγικής του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης .
Οι διώξεις
Από τα μέσα Μαρτίου ως τα τέλη Ιουνίου του 1911 ο εισαγγελέας Βόλου Γουλ.Τόμαν διενήργησε ανακρίσεις στη διάρκεια των οποίων έλαβε καταθέσεις από κατοίκους της περιφέρειας πολλοί από τους οποίους κατηγόρησαν και στελέχη του Εργατικού Κέντρου Βόλου, που κατηγορήθηκαν και από τον Κήρυκα, για αντιεθνική και αντιθρησκευτική προπαγάνδα και διδασκαλία. Στα πλαίσια των ανακρίσεων διερευνήθηκαν, πέραν των κατηγοριών που αφορούσαν καθηγητές του σχολείου και στελέχη του Εργατικού Κέντρου και κατηγορίες κατά τρίτων προσώπων που σύμφωνα με μάρτυρες είχαν διαπράξει παρόμοιες αξιόμεμπτες πράξεις την τριετία 1908-1911 (μεταξύ αυτών και ο τότε σχολάρχης στην Αργαλαστή Πηλίου Κώστας Βάρναλης). Τελικά και καθώς μεταξύ των κατηγορουμένων ήταν και δύο δικηγόροι (για τους οποίους ίσχυε ειδική δωσιδικία) το Πρωτοδικείο Βόλου κήρυξε εαυτό αναρμόδιο και παρέπεμψε την υπόθεση στο Εφετείο Λάρισας.
Από τον Ιούλιο του 1911 ο εφέτης του Εφετείου Λάρισας Τιμ.Αμπελάς διενήργησε νέες ανακρίσεις και έλαβε καταθέσεις από τους ίδιους μάρτυρες και τους ενεχομένους στην υπόθεση. Στα πρόσωπα από το Βόλο που ενέχονταν στην υπόθεση προστέθηκαν και τρία στελέχη του Εργατικού Κέντρου Λάρισας τα οποίοια κατηγορήθηκαν για παρόμοιες δραστηριότητες, ανεβάζοντας τον αριθμό των εμπλεκομένων σε 23. Τελικά με το βούλευμα του Εφετείου Λάρισας που εκδόθηκε τον Ιανουάριο του 1912 κατηγορήθηκαν και παραπέμφθηκαν σε δίκη για παράβαση των άρθρων 14 και 18 του νόμου περί εξυβρίσεων εν γένει και περί τύπου δώδεκα άτομα:ο Δημήτριος Σαράτσης, ο Αλέξανδρος Δελμούζος, ο δικηγόρος Κωνσταντίνος Ζάχος, οι εργάτες Γ.Κόσσυβας, Σ.Ραφαήλ, Κ.Σούλιος, Χ.Χαρίτος, Κ.Χειρογιώργος και Ν.Κατσιρέλος και τρία στελέχη του Εργατικού Κέντρου Λάρισας, ο δικηγόρος Ι.Ασπιώτης, ο Α.Φλώρος και ο Δ.Μπιτσάνης.
Μαθήτριες του παρθεναγωγείου βόλου μαζί με τους καθηγητές τους
Με το ίδιο βούλευμα παραπέμφθηκαν να δικαστούν στο Πρωτοδικείο Βόλου 21 άτομα (εκτός από τους δύο δικηγόρους) για παραβάσεις άρθρων του Ποινικού Κώδικα (βλάβη ηθών, παρακώλυση προσευχής κ.α.). Η δίκη αυτή τελικά δεν έγινε ποτέ αφού μετά την ολοκλήρωση της πρώτης και τη διενέργεια νέων ανακρίσεων εκδόθηκε απαλλακτικό βούλευμα για αυτές τις κατηγορίες το 1915.
Ο Σαράτσης, ο Δελμούζος και ο Ζάχος μετά την κοινοποίηση του παραπεμπτικού βουλεύματος άσκησαν προσφυγές και αιτήσεις ανακοπής και κατέθεσαν αίτηση κακοδικίας κατά του ανακριτή Αμπελά ο οποίος τελικά παραιτήθηκε. Οι προσφυγές και οι αιτήσεις ανακοπής των τριών απορρίφθηκαν και με απόφαση του Αρείου Πάγου τον Απρίλιο του 1914 οι δώδεκα κατηγορούμενοι παραπέμφθηκαν στο Εφετείο του Ναυπλίου.
Το κατηγορητήριο είχε ως εξής: Κατηγορώ τους (…) ότι από κοινού συμφέροντος κινούμενοι απεφάσισαν την εκτέλεσιν των επομένων πράξεων και ένεκα ταύτης συνομολογήσαντες προς αλλήλους αμοιβαίαν συνδρομήν. Α. Κατά διαφόρους εποχάς (…) και ιδίως εν τω Εργατικώ Κέντρω και τω Ανωτέρω Παρθεναγωγείω Βόλου προσεπάθησαν δια ζώσης, δια διδασκαλίας και δι’εντύπων φυλλαδίων να ελκύσωσι προσηλύτους εις λεγόμενα θρησκευτικά δόγματα, τουτέστι την αθεϊαν, (…) διδάσκοντες ότι δεν υπάρχει θεός, ότι η θρησκεία αποτελεί την άρνησιν της σκέψεως, ότι, προ παντός πρέπει να εκριζωθεί η ρίζα του κακού η θρησκεία, ότι ο άνθρωπος εδημιουργήθη υπό πιθήκων, ότι ο θεός είναι αγγούρι, ότι η πατρίς είναι πόρνη και στρίγγλα μητριά και η θρησκεία μαστρωπός (…)
Δικηγόροι υπεράσπισης για λογαριασμό κυρίως του Δελμούζου ήταν οι δικηγόροι από την Αθήνα Λουκάς Νάκος και Κων.Τριανταφυλλόπουλος, για λογαριασμό του Δ.Σαράτση και δευτερευόντως του Κ.Ζάχου ο δικηγόρος από το Βόλο Ν.Γάτσος και ο Ναυπλίωτης δικηγόρος Γεωργ.Πετρίδης (κατ’έθιμον ντόπιος συνήγορος). Και οι τέσσερις με τις ερωτήσεις και τις αγορεύσεις τους υπερασπίστηκαν στη διάρκεια της δίκης όλους τους κατηγορούμενους. Μάρτυρες κατηγορίας ήταν μεταξύ άλλων ο μητροπολίτης Δημητριάδος Γερμανός, ο βουλευτής Μιλτ.Μπουφίδης, ο δικηγόρος Ιωαν.Ιωαννίδης του οποίου η κόρη ήταν μαθήτρια στο Παρθεναγωγείο και ο δημοσιογράφος Δημοσθένης Κούρτοβικ ενώ ανάμεσα στους μάρτυρες υπεράσπισης ο καθηγητής πανεπιστημίου Ν.Πολίτης, ο εκπαιδευτικός Δημήτριος Γληνός, ο καθηγητής Μαθηματικών Δημ.Τσαμασφύρος κ.α. Από τους κατηγορούμενους οι Κόσσυβας, Σούλιος και Κατσιρέλος δεν εμφανίστηκαν στο δικαστήριο και δικάστηκαν ερήμην.
Η δίκη ξεκίνησε στο πενταμελές Εφετείο Ναυπλίου στις 16 Απριλίου του 1914 και ολοκληρώθηκε στις 28 του ίδιου μήνα. Η απόφαση του δικαστηρίου που ήταν αθωωτική για το σύνολο των κατηγορουμένων είχε ως εξής:
Επειδή εκ της αποδεικτικής διαδικασίας και της συζυτήσεως δεν προέκυψεν, ότι οι κατηγορούμενοι είτε κατά σύστασιν είτε ιδία έκαστος καθ’ οιονδήποτε τρόπον εζήτησαν κατά τον εν τω κατηγορητηρίω τόπον και χρόνον να ελκύσωσι προσηλύτους εις λεγόμενα θρησκευτικά δόγματα με τα οποία ενεργούμενα είνε ασυμβίβαστος η διατήρησις της πολιτικής τάξεως.(…) Δια ταύτα Κηρύττει αθώους πάντας τους κατηγορουμένους και επιβάλλει τα έξοδα της δίκης εις βάρος του Δημοσίου.
Το 1915 εκδόθηκαν στην Αθήνα με πρωτοβουλία και δαπάναις των κατηγορουμένων τα πρακτικά της δίκης από τον εκδοτικό οίκο του Γεωργίου Βασιλείου.Τα επίσημα πρακτικά και το υπόλοιπο υλικό της δικογραφίας, που μεταφέρθηκαν με εντολή του Υπουργείου Δικαιοσύνης από το Ναύπλιο στην Αθήνα, δεν είναι γνωστό τι απέγιναν.
Πηγές:
- «Αθεϊκά του Βόλου» https://el.wikipedia.org
- «Τα “Αθεϊκά” του Βόλου και η δίκη του Ναυπλίου (1914)», Αργολική Αρχειακή Βιβλιοθήκη Ιστορίας και Πολιτισμού, https://argolikivivliothiki.gr/2011/12/06/diki/
- «Η θεοκρατική Ελλάδα, τα Αθεϊκά του Βόλου», http:// www.greatlie.com/ellinismos/diogmoi-ellinon/173-itheokratoumeni-ellada-ta-atheka-tou-bolou.html
- «Ο μητροπολίτης που πολέμησε την ίδρυση σχολείου για τα κορίτσια. Ο αγώνας να περάσει η δημοτική γλώσσα στην εκπαίδευση… https://www.mixanitouxronou.gr/ o-mitropolitis-pou-polemise-tin-idrisi-scholiou-gia-takoritsia-ke-o-agonas-na-perasi-i-dimotiki-glossa-stascholia/
- «Τα Αθεϊκά του Βόλου», http://www.blemilo. com/2013/12/blog-post_10.html
