Η νέα χρονιά ξεκινά με τον πιο γνωστό αστερισμό του χειμερινού ουρανού να «κλέβει» την παράσταση μαζί με τα λαμπερά του άστρα και τα εντυπωσιακά του νεφελώματα
Στο άρθρο αυτό θα δούμε τις θέσεις των αστερισμών και των ουράνιων σωμάτων κατά τη διάρκεια του Ιανουαρίου 2023.
Νωρίς το πρωί
Πριν ξημερώσει, κοιτώντας ανατολικά – νοτιοανατολικά εντοπίζουμε τον αστερισμό του Οφιούχου, τον 13ο και ίσως λιγότερο γνωστό «ζωδιακό» αστερισμό. Πρόκειται για έναν από τους 13 αστερισμούς από τους οποίους διέρχεται η εκλειπτική και πάνω στους οποίους προβάλλεται ο Ήλιος κατά τη διάρκεια ενός έτους.
Πριν την ανατολή του Ηλίου θα μπορεί να παρατηρηθεί για λίγη ώρα και ο πλανήτης Ερμής. Λόγω της εγγύτητάς του στον Ήλιο, όμως, η παρατήρησή του θα είναι δύσκολη. Στις 30 του μηνός θα βρεθεί σε μέγιστη δυτική αποχή, δηλαδή θα φαίνεται στον ουρανό να απέχει τη μέγιστη απόσταση από τον Ήλιο. Είναι, συνεπώς, η καλύτερη μέρα για να παρατηρηθεί είτε με γυμνό μάτι, είτε με κιάλια και τηλεσκόπιο.
Λίγο μετά τη δύση του Ηλίου
Μετά το ηλιοβασίλεμα, κοιτώντας δυτικά χαμηλά στον ορίζοντα θα βρούμε την Αφροδίτη. Επειδή αυτήν την περίοδο την εντοπίζουμε στον δυτικό ουρανό τα απογεύματα, συνηθίζεται να αποκαλείται και «Αποσπερίτης». Λίγο πιο ψηλά θα φαίνεται και ο Κρόνος.
Σε μεγαλύτερο ύψος από τον ορίζοντα βρίσκεται και ο Δίας, ο μεγαλύτερος πλανήτης του ηλιακού μας συστήματος. Θα ξεχωρίζει στον ουρανό λόγω της μεγάλης του λαμπρότητας, μιας και στην περιοχή του ουρανού στην οποία εντοπίζεται δεν βρίσκονται ιδιαίτερα φωτεινά αστέρια ή άλλα ουράνια αντικείμενα. Επομένως, η αναγνώριση του πλανήτη θα είναι εύκολη.
Τη νύχτα
Αν υπάρχει ένας αστερισμός του χειμερινού ουρανού που είναι γνωστός και ξεχωρίζει λόγω των πολλών και λαμπρών του άστρων, αυτός είναι αδιαμφισβήτητα ο αστερισμός του Ωρίωνα. Παρόλο που ήταν ορατός και κατά τους προηγούμενους μήνες, αυτή είναι η ιδανική περίοδος για την παρατήρησή του, καθώς ανατέλλει όταν ο Ήλιος δύει και δύει λίγο πριν την αυγή. Έτσι, βρίσκεται πάνω από τον ορίζοντα και παραμένει ορατός σχεδόν όλη τη νύχτα.
Ο εντοπισμός του Ωρίωνα είναι εύκολος, κυρίως λόγω της λεγόμενης «Ζώνης του Ωρίωνα». Πρόκειται για τρεις αστέρες τον Αλνιτάκ, τον Αλνιλάμ και τον Μιντάκα, οι οποίοι βρίσκονται περίπου στην ίδια ευθεία και πολύ κοντά μεταξύ τους. Εκατέρωθεν της ζώνης θα βρούμε τα δύο λαμπρότερα αστέρια του αστερισμού. Αυτά είναι ο Ρίγκελ, ένας κυανός γίγαντας αστέρας, και ο Μπετελγκέζ, ένας παλλόμενος κόκκινος υπεργίγαντας που βρίσκεται στα τέλη της «ζωής» του, η οποία πρόκειται να ολοκληρωθεί με μια τεράστια έκρηξη supernova.
Σύμφωνα με τη μυθολογία, ο Ωρίωνας ήταν ένας πολύ γνωστός κυνηγός. Μια κυρίαρχη εκδοχή του μύθου αναφέρει -σχετικά με το τέλος του Ωρίωνα- πως τον τσίμπησε ένας σκορπιός που έστειλε η Γη, τιμωρώντας τον κυνηγό διότι αυτός καυχήθηκε πως κανένα ζώο δεν μπορεί να του ξεφύγει. Ο αστερισμός του Ωρίωνα και ο αστερισμός του Σκορπιού βρίσκονται πάνω στην ουράνια σφαίρα σε αντιδιαμετρικά σημεία.
Ένα από τα ομορφότερα νεφελώματα του νυχτερινού ουρανού μπορεί να βρεθεί στο «ξίφος του Ωρίωνα», λίγο χαμηλότερα από τη ζώνη του αστερισμού. Πρόκειται για το εντυπωσιακό «Νεφέλωμα του Ωρίωνα» (Orion Nebula/Messier 42), μια τεράστια έκταση σκόνης και αερίων, διαμέτρου 40 ετών φωτός, στην οποία παρατηρείται έντονη αστρογένεση1. Στο νεφέλωμα ξεχωρίζουν 4 ιδιαίτερα λαμπερά άστρα, που σχηματίζουν ένα τραπέζιο, το «Τραπέζιο του Ωρίωνα». Το νεφέλωμα είναι ιδιαίτερα φωτεινό, και υπό καλές συνθήκες μπορεί να γίνει ορατό με γυμνό μάτι. Παρατηρείται, όμως, εύκολα και από την πόλη με κιάλια ή τηλεσκόπιο.
Δεξιά: Φωτογραφία του Νεφελώματος του Ωρίωνα (Εικόνα: Herbert Walter, astrobin.com)
Ένα ακόμα ιδιαίτερο και εντυπωσιακό νεφέλωμα στον ίδιο αστερισμό είναι το «Νεφέλωμα της Κεφαλής του Ίππου» (Horsehead Nebula), το οποίο ονομάζεται έτσι λόγω της μορφής του, καθώς μοιάζει με το κεφάλι ενός αλόγου. Είναι αρκετά πιο αμυδρό από το Νεφέλωμα του Ωρίωνα, και για την παρατήρησή του απαιτείται ο κατάλληλος εξοπλισμός. Θα το βρούμε λίγο χαμηλότερα από τον Αλνιτάκ. Στην ίδια περιοχή του ουρανού συναντάμε και το «Νεφέλωμα της Φλόγας» (Flame Nebula), σε απόσταση περίπου 1.350 ετών φωτός από τη Γη.
Δεξιά: Φωτογραφία του Νεφελώματος της Κεφαλής του Ίππου και του Νεφελώματος της Φλόγας (Εικόνα: Chris Grimmer, astrobin.com)
Απομακρυνόμαστε από τον Ωρίωνα και εντοπίζουμε τον αστερισμό του Βοώτη, με τον γνωστό αστέρα Αρκτούρο. Στον αστερισμό του Βοώτη βρίσκεται το ακτινοβόλο σημείο της βροχής μετεώρων «Τεταρτίδες» (η διεθνής ονομασία τους είναι Quadrantids). Τα μετέωρα αυτής της βροχής προέρχονται από τον αστεροειδή 2003 EH1. Πρόκειται για μικρά σωματίδια σκόνης που φλέγονται όταν εισέρχονται στην ατμόσφαιρα της Γης, προκαλώντας τα γνωστά σε όλους «πεφταστέρια». Η βροχή των Τεταρτίδων θα κορυφωθεί τη νύχτα της 3ης προς 4ης Ιανουαρίου, φθάνοντας τα 25 μετέωρα ανά ώρα.
Ο πλανήτης Άρης εξακολουθεί να φαίνεται στον νυχτερινό ουρανό.
Τέλος, σε ό,τι αφορά τη Σελήνη, η φάση της πανσελήνου παρατηρείται το βράδυ της 6ης προς 7ης Ιανουαρίου στον αστερισμό των Διδύμων και το τρίτο τέταρτο στις 15 Ιανουαρίου. Η Σελήνη θα βρίσκεται στη φάση της νέας σελήνης στις 21 Ιανουαρίου. Ωστόσο, κατά τη φάση της νέας σελήνης δεν μπορεί να παρατηρηθεί, καθώς το ημισφαίριο το οποίο είναι στραμμένο προς τη Γη δε φωτίζεται από τον Ήλιο. Η φάση του πρώτου τετάρτου παρατηρείται το απόγευμα της 28ης Ιανουαρίου.
Τέλος, μπορείτε να δείτε το σχετικό βίντεο για τον ουρανό του χειμώνα:
